مسجد در ایران، آمار، کارکردها، مسائل و جایگاه اجتماعی

مسجد در طول تاریخ علاوه بر کارکرد عبادی و معنوی کارکردهای اجتماعی سیاسی آموزشی و قضایی برای جوامع مسلمان داشته است. در جنبش‌های سیاسی ایران مساجد نقش مهمی در پیروزی انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ ایفا کردند. مساجد به لحاظ اجتماعی کانونی برای پیوندهای اجتماعی به ویژه در گستره محلی بوده است مسجد هنوز هم کانون و محور پیوند مردم محلات برای یاری و همکاری با یکدیگر در تامین نیازهای مادی و معنوی و ارتباطی است.
از نظر تاریخی در جهان اسلام و در ایران یکی از مهم‌ترین دلایل نفوذ و اثرگذاری مساجد کارکردهای اجتماعی و مدنی آن بوده است. مسجد علاوه بر محل برگزاری نماز، محل اجتماع مسلمانان کانون اطلاع‌رسانی و مشورت در مورد موضوعات مهم روز، محل حل مشکلات اجتماعی مردم، پناهگاه مستضعفان و در راه‌ماندگان و محل نگهداری بیت‌المال بوده است. بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی از قبیل فعالیت‌های امدادی کمک‌ها و حمایت‌های مالی به شکل قرض‌الحسنه و یا رسیدگی به امور نیازمندان و هنوز هم در مساجد انجام می‌شود.
از کارکرد اجتماعی مسجد هر چه بگوییم کم است. به این دلیل که مهم‌ترین عامل نفوذ و اثرگذاری آن بوده است. به عنوان نمونه یکی از عوامل موفقیت و نفوذ اجتماعی و فرهنگی "اخوان المسلمین" در زمان اوج فعالیت در مصر این بود که نوعی سیاست مسجد اجتماعی را در پیش گرفته بود و با لایه‌های مختلف اجتماعی به ویژه لایه‌های طبقات فرودستی که تشکل یافته نبودند و صدایی در رسانه‌ها و سیاست نداشتند ارتباط ارگانیک برقرار کرده و به آنها خدمات رسانی می‌کرد.
در گزارش حاضر ابتدا آماری از وضعیت مساجد در سطح ملی استانی و جهانی ارائه می‌شود سپس با استفاده از پیمایش‌های ملی جایگاه مسجد در رفتار دینی و اجتماعی بررسی می‌شود.