زمانه و اقتضائات آن را بشناسیم

حوزه‌های علمیه متناسب با زمان، همیشه تغییرات و تحولاتی را تجربه کرده‌، بنیان گذارده و ملزم بوده‌اند که برای پاسخگویی به نیاز‌های جدید در درون خود تغییراتی را به وجود بیاورند و این از سنت‌های دیرپای حوزه‌های علمیه است.
این تطور تاریخی حوزه‌های علمیه مبتنی بر ریشه‌ها، بنیاد‌ها و اصالت‌ها بوده، توقف و رکود در زمانی خاص نداشته و تجربه‌های جدید تطورات جدیدی را پایه‌ریزی کرده است.
با توجه به تنوع نظرات مرسوم در مدیریت حوزه‌های علمیه، نظریه درست، نظریه ثابت و متغیر است که هم پافشاری بر اصول و معیار‌های ثابت و ذاتی حوزه‌ها داشته و هم آمادگی برای تغییر و تحول در امور ثانوی و عرضی و متغیر به تغییرات عناصر زمان را دارد.
برای عملیاتی‌سازی نظریه متعالی در صحنه عمل، سخنان بی‌شماری بیان می‌شود؛ برای مدیریت، راهبری و ساماندهی تطوّرات نیازمند شناخت ذاتیات، عرضیات و اقتضائات عصر و زمان برای انتقال پیام دین و معارف اسلامی هستیم؛ لذا باید زمانه، اقتضائات و نیاز‌های آن را بشناسیم و به روح زمانه و جایگاه ما در جهان معاصر واقف بوده، توجه داشته باشیم که چه چیز‌هایی را نباید از دست بدهیم.
در حال حاضر حوزه علمیه مستقیما به رهاورد علوم نمی‌پردازند و صرفا نهادی علمی، آموزشی و دارای اهتمام به پایه علوم اسلامی است. حوزه یعنی تولید‌کننده، روح‌دهنده و عمق‌بخش به قلمرو علوم اسلامی. علوم اسلامی قبض و بسط دارد، ممکن است در گذر زمان نیازمند توسعه مرز‌های علوم اسلامی باشیم و این از رسالت‌های مهم حوزه‌های علمیه است.
با تمام عظمتی که فقه و اصول دارد، حوزه‌هایی که صرفا به فقه و اصول و کلام بپردازد، حوزه معاصر نیست. علوم اسلامی قابل توسعه و گسترش است، لذا در عین تألیف واحد در تطبیق قابل گسترش است. این نگاه به حوزه در یک صد سال به ویژه در چند دهه اخیر در حوزه قم متجلی شده است. در ادوار مختلف تاریخی، در بسیاری از دوران در برابر توسعه علوم اسلامی مقاومت صورت می‌گرفت است.
در درون فقه و اصول ما نیازمند گسترش مرز‌های دانشی هستیم، گسترش مرز‌های فقه ما نه تنها باید در این ابواب پنجاه یا شصت‌گانه شرح لمعه و شرایع، گسترش یابد، بلکه باید به سمت پایه‌ریزی ابواب فقهی و اصولی جدید حرکت کنیم.
علوم عقلی، حکمی و کلامی ما با تمام عظمتی که دارد، بدون تقریر نو، تحلیل جدید و توسعه مرز‌ها نمی‌تواند به بی‌نهایت سؤال و پرسش و مسئله دنیای امروز پاسخ دهد. در دانش کلامی ما از دیرباز تا کنون شاهد تولیدات ارزشمندی هستیم، ولی برای پاسخ به سؤالات و نیاز‌های روز نیازمند توسعه و بسط دانش‌های علوم اسلامی هستیم.