استفاده هوشمندانه از هنر و تولید محصولات باکیفیت ایمانی در فعال شدن گفتمان حیا

در طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره تغییر و تحولات محسوسی در سبک زندگی و به ویژه سبک پوشش بانوان جامعه از یک سو و محدوده مورد تایید حاکمیت از سوی دیگر رخ داده است. تغییرات نگرشی، گرایشی و رفتاری در سبک پوشش و ذائقه مردم سبب شده تا حاکمیت نیز ملاک های حداقلی پذیرش خود را به مرور تقلیل داده و اکنون حاکمیت، در نقطه‌ای قرار گرفته که برداشتن یک قدم به عقب یعنی پذیرش بی حجابی، و تجربه غرب نشان داده که این مسیر بی انتهاست.
در میان داعیه داران فرهنگ اسلامی اختلاف نظرهایی نسبت به اختیاری یا اجباری بودن حجاب مطرح شده است. ازآنجاکه خیلی از ارزش های فرهنگی و دینی جامعه به مسئله حجاب گره خورده است، بسیاری از متولیان امر، فتح این خاکریز را مساوی با از دست دادن بسیاری از ارزش های دینی و سست شدن بخشی از اعتقادات آحاد مردم می‌دانند و لذا بهترین سیاست را دفاع از حجاب با هر ابزاری ولو برخورد قهری با متعدیان به آن برمی شمارند. عده ای دیگر نیز با این نوع مداخله و سرکوب هنجارشکنان مخالف هستند. در نگاه عالمانه به آینده، هر آینده ای که امکان پذیر باشد احتمال وقوع دارد. یکی از سناریوهایی که در آینده ممکن است، عقب نشینی حاکمیت در برابر بی حجابی و اختیاری شدن آن است؛ لذا باید پیشران هایی که می تواند مسبب شکل گیری چنین سناریویی است به دقت شناسایی شود و اقدامات مؤثری برای تلاش در جهت جلوگیری از تحقق آن در دستور کار قرار گیرد و هم زمان تدابیری اندیشیده شود تا در فرصت باقیمانده، به فرض تحقق احتمالی این سناریو، خاک ریزهای مرتبط با آن جابجا شوند تا کمترین هزینه را نظام اسلامی در مواجهه با این وضعیت تحمیل شده، بپردازد. این  گزارش به بررسی ملاحظات برای کمک به تصمیم گیری بهتر در خصوص مواجهه حاکمیت، با مساله حجاب پرداخته است.
مسئله حال این است که با توجه به شواهد موجود، تعدادی قابل توجه از دختران و زنان جامعه کشف حجاب نموده‌ و بعضا با پوشش‌های زننده که در گذشته بی‌سابقه بوده بخشی از بدن خود را در معرض دید دیگران قرار می‌دهند و این روند روزبه روز در حال تسری به سایر نقاط است. حال با توجه به شرایط موجود، مناسب ترین مواجهه حاکمیت و نهادها و اشخاص دلسوز و دغدغه مند چه و چگونه باید باشد ؟
بدیهی است وضعیت پوشش در مناطق مختلف کشور و حتی نواحی یک شهر یکسان نیست و لذا نمی‌توان نسخه واحدی برای کل کشور پیچید. باید توجه داشت عدم وجود شال یا روسری روی شانۀ برخی از زنان، نشان دهندۀ جَری شدن، احساس امنیت و تأیید اجتماعی است.
اگر عوام جامعه چنین احساس کندکه حفظ نمادهای اسلامی و رعایت آداب و احکام شرعی اولویت بیشتری نسبت به برخی از شعارهای انقلاب نظیر عدالت گستری، رعایت اخلاق، مبارزه با ظلم و فساد و... پیدا کرده، بعید نیست از ارزش‌های نظام بیشتر فاصله بگیرند یا حداقل نسبت به آن ها بی‌تفاوت بشوند لذا به نظر می رسد در شرایط نامناسب اقتصادی و معیشتی فعلی، تمرکز و مانور روی مبارزه با بدحجاب یا بی حجاب به صورت علنی، اعتراضات، لجبازی ها و تنش هایی را در پی دارد.
تجربه نشان داده تأکید و پافشاری روی نظارت و کنترل بر اجرای قوانین اگر متناسب با سرمایه اجتماعی، سطح عقول و خواست مردم و اقتضائات جامعه نباشد، تشدید و تسریع رفتارهای هنجارشکنانه و افزایش شکاف میان مردم و حاکمیت را به دنبال دارد.
نباید از مسئله اصلی که کاهش حیا در جامعه است غفلت نمود. حیا مصادیقی دارد که تنها یکی از نمادهای آن حجاب است. در شرایطی که بی حیایی رواج پیدا کند، زیربنایی برای حجاب باقی نمی ماند.
سرمایه گذاری ناچیز بر روی مسئله حجاب و عفاف، نشان دهندۀ غفلت مسئولین از این سنگر استراتژیک است؛ هرچند بودجه هایی که تخصیص داده می شود تاثیراتشان کوتاه برد و ضعیف است.
راهکارها باید مشروعیت داشته و موجب نشود به بهانه همدلی با ارزش گریزان با بازنمودن افراطی فضا، زمینه هایی برای سست شدن ایمان مومنین به وجود آید.
باید توجه داشت که تضاد اجتماعی، دوقطبی سازی، روبروی هم قراردادن مردم و عمیق تر شدن فاصله مردم از نظام پیامدهای بدتری از گسترش بی حجابی در جامعه به دنبال خواهد داشت. در ادامه به راهکارها اشاره می‌شود:
 تمرکز حاکمیت بر اصل حیا در عوض تاکید صرف بر مصادیقی از آن مانند حجاب، طراحی، تصویب، تبیین و اجرای قاطعانه قوانین، بهترین و پذیرفته شده ترین روش، معرفی، تفهیم و نظارت بر اجرای صحیح قانون است. بازنمودن سوپاپ های اطمینان، ایجاد زمینه های تفریح و سرگرمی و رقابت برای بانوان نیز در تخلیه هیجانات مؤثر است. سیستمی دیدن مسئله حیا و لزوم توجه به منشأهای بی‌حیائی و عدم وجود الگوهای اقتصاد اسلامی یا غیرعملیاتی بودن آن ها، تأثیر مستقیمی بر اوضاع فرهنگی جامعه و تضعیف ارزش ها داشته که اگر چاره اساسی اندیشیده نشود این فرایند رو به رشد خواهد بود. تمرکز بر مسائل و آلام مشترک، استفاده هوشمندانه از ابزار هنر به منظور فعال شدن گفتمان حیا در جامعه، توجه ویژه به نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، تولید و ارائه محصولات و خدمات باکیفیت و مناسب ایمانی مشوق حیا، ایجاد قرارگاه صیانت از حجاب و عفاف ذیل یک نهاد شایسته به عنوان متولی کار- مالک فرایندافزایش سرمایه اجتماعی و کاهش شکاف - از مهمترین و مؤثرترین راهکار هاست.
منبع- پژوهشکده مهرستان، قالب: طرح پژوهشی (1/6/1401)