تشکیل دانشگاه در ایران، بدون اتکاء به سنت‌های علمی زیست‌بوم فرهنگ ایرانی است

سیاست‌گذاری فرهنگی (Cultural Policy) از مطالعه نسبت دو مفهوم فرهنگ و قدرت، هویت می‌یابد و فرهنگ در آنها عرصه تعارضات معنایی و تلقی‌های متعارض از جهان‌های اجتماعی متفاوتی در نظر گرفته می‌شود. کارکرد اصلی سیاست‌گذاری فرهنگی، زمینه‌سازی نظری برای تدوین نظریه سیاستی در محیط‌های علمی اعم از حوزه و دانشگاه و شکل‌گیری ایده‌ای نوین در باب وحدت حوزه و دانشگاه است. امروزه فرهنگ و نحوه تکامل و تحولات آن یکی از مقوله‌های با اهمیت هر جامعه برای پیشرفت است. حال نوع فرهنگ و چگونگی تاثیرات آن بر پیشرفت جامعه بستگی به رویکردهای برنامه‌ریزان و متولیان امور اجرایی آن جامعه دارد. این مهم باعث شده است تا در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به مقوله فرهنگ توجه ویژه‌ای داشته باشد.
پرداختن به موضوع «دانشگاه اسلامی» در بستر مطالعه تاریخ علم جدید میسر است. شناخت نقطۀ آغاز تولد مفهوم امروزین دانشگاه در ایران و همچنین کشف ایدۀ اصلی تحقق آن در بدو امر از مقدمات و الزامات بحث پیرامون دانشگاه اسلامی است.
اگر ایده اصلی تشکیلات و هویت‌یابی مفهوم دانشگاه در جامعه ایرانی ایده پیاده‌سازی و تسهیل تحقق دولت مدرن در جامعه ایران باشد و یا حتی اگر ایده اصلی، جعل و آموزش روایت‌های جدید و معنابخش به زندگی انسان در جامعه ایرانی باشد که قصد دارد خود را به الگوهای سبک زندگی جهان متجدد نزدیک سازد، در هر صورت تشکیل دانشگاه در ایران، بدون اتکاء به سنت‌های علمی زیست‌بوم فرهنگ ایرانی صورت گرفته است. تفاوت‌های محدود در ظاهر روابط انسانی، شکل‌گیری فضاهای کالبدی مبتنی بر میراث فرهنگی- تمدنی ایران و حتی برخی تغییرات ساختاری و محتوایی که پس از ورود دانشگاه به ایران رخ داده نیز کفایت از تحول بنیادین در ماهیت و معنای وارداتی مفهوم دانشگاه به ایران نداشته است و دانشگاه همچنان تبادرهایی از جنس عالم مدرن در ذهن و اندیشه فرد ایرانی ایجاد می‌کند. عالم انقلاب اسلامی در فرایند تحقق انقلاب فرهنگی همچنان با چالش مفهومی دانشگاه دست و پنجه نرم می‌کند. ایجاد تحول بنیادین در ماهیت و غایت و کارکردهای دانشگاه در گرو تحول در نظام ارزش‌ها و معانی نهاد علم در جامعه ایرانی است. بنابراین اگر به دنبال سیاست‌گذاری فرهنگی در محیط علم باشیم و نیل به وضع مطلوب در محیط علم را تمنا کنیم، لازم است تا پیش از هر چیز فهم از فرهنگ در عالم انقلاب اسلامی را صورت‌بندی کنیم؛ یعنی در گام اول نظریه محض فرهنگ در عالم انقلاب اسلامی را تقریر کرده و متناظر با آن در گام دوم و در مقام تجویز نیز نظریه فرهنگی متناسب با ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی ایران را تبیین کنیم.
منبع: دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی/ دیدراه شماره 5

مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، قالب: طرح پژوهشی (7/6/1401)