جمعیت بیشتر، به ‌معنای تولیدکنندگان بالقوه بیشتر است

وضعیت درآمد سرانه جهانی نشان می‌دهد که در بازه ۶۰ساله با افزایش جمعیت جهان حتی در کشورهایی با سطح پایین پیشرفت، مانند بورکینافاسو و بنگلادش، درآمد سرانه افزایش یافته است.
در آینده نزدیک کشور با مسئله سالمندی مواجه خواهد شد و این موضوع مورد اجماع متخصصین است؛ حل این بحران نیازمند افزایش نرخ ازدواج و فرزندآوری در کشور است.
یکی از مهم‌ترین سؤالاتی که مطرح می‌شود این است؛ اگر جمعیت افزایش پیدا کند آیا وضعیت اقتصادی بدتر نمی‌شود؟! ما می‌خواهیم این مسئله را بررسی کنیم؛ آیا افزایش جمعیت موجب فقر می‌­شود یا خیر؟ و آنچه به‌صورت عینی و تجربی در جوامع بشری رخ داده چیست؟
دیدگاه منفی درباره جمعیت معتقد است که جمعیت موجب فقر و مانع توسعه است؛ این دیدگاه توسعه را مانند قرص نانی می­‌بیند که هرچه تعداد بشر افزایش یابد سهم افراد از این قرص نان کمتر می‌شود؛ شروع نظریات منفی با مالتوس بود؛ مالتوس ادعا کرد سرعت رشد جمعیت بیش از سرعت رشد غذا در جهان است و لذا با افزایش جمعیت، جهان دچار کمبود غذا می‌شود.
در نقد این نظریه باید این پرسش را مطرح کرد؛ آیا انسان فقط مصرف­‌کننده است؟ حتی اگر فرض کنیم انسان تا 18سالگی مصرف‌کننده است، از 18سالگی تا 64سالگی می‌تواند مولد باشد یعنی بیش از دو برابر عمر مصرف خود، تولیدکننده است همچنین تولید درآمد یک شخص، معمولاً بیش از نیاز شخصی اوست و یک سرپرست خانواده برای چند نفر تولید می‌کند؛ بنابراین جمعیت بیشتر، به ‌معنای تولیدکنندگان بالقوه بیشتر است. مشکل تأمین غذا و تولید به‌دلیل جمعیت نیست؛ مشکل در مدیریت این جمعیت و استفاده از ظرفیت تولید­کنندگی آن است.
از جمله کنشگران توسعه، اعضای هیئت علمی هستند در سال 2008 اعضای هیئت علمی ایران 126 هزار نفر و تعداد مقالات و کتاب‌ها 11هزارتا بودند، در همان سال هیئت علمی آمریکا یک‌میلیون و 268 هزار نفر و تعداد تألیفات 272 هزار بود، به‌نوعی این رقم 10 برابر تألیفات اعضای هیئت علمی ایران است؛ این تفاوت ریشه در تعداد اعضای هیئت علمی آمریکا دارد.
آیا می­‌توانیم ظرفیت هیئت علمی ایران را بدون افزایش جمعیت بالا ببریم؟ اگر بخواهیم تعداد هیئت علمی را حتی به یک‌چهارم آمریکا برسانیم، جمعیت پایه و مشاغل دیگر هم باید 2ونیم برابر شود، زیرا آن عضو هیئت علمی برای زندگی کردن به خدمات پزشک، مهندس، معمار، نانوا، فروشنده، تعمیرکار و غیره نیاز دارد، به این خاطر باید «جمعیت پایه» افزایش یابد تا بتوان تعداد هیئت علمی و در نتیجه تولیدات آنها را افزایش داد؛ این مثال را می ‌توان برای سایر کنشگران توسعه از جمله مهندسان، پزشکان و... نیز به ‌کار برد.
اما نظریه ‌های علمی در خصوص تأثیر جمعیت بر اقتصاد، به‌سمت مثبت تغییر کرده‌اند و افزایش جمعیت را عامل توسعه و رفاه می­‌دانند؛ "کینز" اقتصاددان معروف، جمعیت بیشتر را موجب بازار بزرگ‌تر و افزایش تقاضای سرمایه و ظرفیت تولید بیشتر می­‌داند؛ "گری بکر" افزایش جمعیت را موجب تخصصی‌سازی ملت‌ها و پیشرفت سریع‌تر می­‌داند؛ "سایمون کوزنتس" رشد جمعیت را دارایی اقتصادی می‌داند و "جولیان سایمون" در کتاب «منبع غایی» که سال 1981 منتشر شد، می­‌گوید رشد سریع جمعیت می ‌تواند به تأثیر مثبت بر توسعه اقتصادی منجر شود و جمعیت را اصلی‌ترین منبع اقتصاد می­‌داند.
نمودار درآمد سرانه جهانی نشان می‌دهد که در چند دهه گذشته و تا جایی که آمار وجود دارد، با افزایش جمعیت جهان درآمد سرانه (بر پایه دلار ثابت 2005 و با حذف تورم) نیز افزایش پیدا کرده است؛ ممکن است گفته شود در این آمار همه کشورهای غنی و فقیر وجود دارند؛ اما وقتی موضوع به‌تفکیک کشورها بررسی می­‌شود نیز همین موضوع در هر کشور صدق می‌کند.
در کشورهای پیشرفته و سایر کشورها، حتی در کشورهای فقیری چون بنگلادش و بورکینافاسو نیز با افزایش جمعیت، درآمد سرانه نیز افزایش پیدا کرده است؛ اصولاً هیچ کشوری وجود ندارد که با افزایش جمعیت درآمد سرانه­‌اش کاهش پیدا کرده باشد یا حتی ثابت مانده باشد؛ بلکه در همه کشورها روند افزایشی داشته است.
مجموع مطالعات تجربی نشان می­‌دهند که جمعیت قطعاً تأثیر منفی بر توسعه اقتصادی نمی­‌گذارد؛ حداکثر آن است که اگر هم نظریه­‌های خنثی پذیرفته شوند به این­ معنی است که جمعیت تأثیری بر اقتصاد نمی­‌گذارد؛ می­‌توان جمع‌بندی کرد، جمعیت و افزایش آن مسئله نیست بلکه مسئله در مدیریت است؛ ما باید مدیریت اقتصادی را درست کنیم و نباید نگران جمعیت باشیم؛ از متخصصین و رسانه­‌ها انتظار می‌رود این واقعیت­‌های تجربی را با مردم و مسئولان در میان بگذارند و صورت مسئله را از جمعیت به مدیریت تغییر دهند؛ این شاه‌بیت تمام بحث‌های امروز ماست.
منبع- دیدراه شماره 3 -دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی

خبرگزاری تسنیم(1/5/1401)